آوار منازل مسکونی در اهواز بدون وقوع زلزله موضوعی است که دوباره توجه ها را به خود جلب کرده است. انفجار منزل مسکونی پس از تخریب چند خانه در اثر سقوط سخره اتفاقات ناگواری بودند که با مرگ چند تن از شهروندان همراه بودند.
فرقی نمی کند خواب باشی یا بیدار، کودک باشی یا که پیر، شاد از جشن تولد ۶ سالگی ات یا غمگین از نداشتن اجاره خانه سنگین ۱۲۵ هزارتومانی این ماه؛ وقتی فرو ریخت همه را زیر آوار گرفتار می کند.
ماجرای سریالی تخریب چند منزل مسکونی در منبع آب به واسطه گسست کوه یا انفجار گاز منزلی غیراستاندار و تخریب کامل آن تلنگری بود به تن نیمه خفته مدیریت شهری در کلانشهر اهواز.
قطعا اگر چند کودک زیر تخته سنگ جانشان را از دست نمی دادند کسی توجه ای به مناطق حاشیه ای نداشت. هرچند نباید به این اقدامات فورس ماژور چند روزه اخیر هم دلخوش بود زیرا که در روزهای آینده همه چیز تا حادثه های بعد، به فراموشی سپرده می شود و دوباره روز از نو مرگ از نو…
پیرامون حادثه تخریب منازل منبع آب و انفجاری که جمعه شب در منطقه کم برخوردار منبع آب رخ داد، گفتگویی را با دکتر سید رسول صالحی کارشناس رسمی دادگستری در ساختمان و از شهرداران با سابقه استان انجام داده ایم که در ادامه بخش های از آن را می خوانید:
آقای دکتر! دلیل وجود مناطق مختلف و گسترده منازل مسکونی حاشیه نشین و محروم در خوزستان خصوصا شهر اهواز چیست؟
اگر بخواهیم ریشه ای به این موضوع و آسیب شناسی منازل مسکونی حاشیه شهر بپردازیم واقعیت این است که نزدیک به ۴۰ درصد جمعیت اهواز بر اساس حرکت معکوس جمعیت و در نتیجه حاشیه نشینی شکل گرفته است؛ یعنی جمعیتی که برای کار و تامین معاش از شهرهای محروم استان به اهواز مهاجرت کرده اند؛ امکان تامین مخارج خرید یا ساخت خانه بر اساس مقررات و ضوابط شهری را ندارند. به همین دلیل به مناطقی که امکان خرید و فروش و احداث منازل مسکونی به صورت غیرمجاز و ارزان وجود دارد سوق می یابند. نتیجه این روند به وجود آمدن مناطق حاشیه نشین ازجمله بخش هایی ازمنبع آب منجر شده است.
اخیرا اتفاقات ناگواری در مناطق مسکونی حاشیه ای به علل حوادث غیرمترقبه رخ داده است؛ آیا مناطق حاشیه ایی و محروم از استانداردهای شهرسازی و ایمنی برخوردار هستند؟
اصولا در برنامه ریزی شهری چند مرحله برای فرایند شکل گیری و اسکان منازل مسکونی تعریف شده است؛ اولین مرحله تهیه طرح جامع شهری و ضوابط شهرسازی است که متاسفانه بیش از ۲۵ سال از آخرین طرح جامع مصوب شهر اهواز می گذرد که همین موضوع عامل ایجاد بخش اعظمی از نابسامانی های شهر اهواز شده است. دومین مرحله تهیه طرح های تفصلی مناطق مختلف شهری مطابق با طرح جامع شهری است. طبیعتا به دلیل تاخیر در طرح جامع شهری، تهیه طرح های تفصیلی نیز با مشکل مواجه خواهند بود.
تاخیر در تهیه و تصویب طرح جامع یا راهبردی شهری جدید، یکی از دلایل اصلی شکل گیری مناطق حاشیه نشین بوده است. زیرا که عدم واقع شدن بخش های زیادی از این مناطق حاشیه ای در محدوده قانونی طرح های جامع و مشکلات ناشی از مالکیت این مناطق، امکان صدور پروانه ساختمانی از سوی شهرداری را از بین برده است؛ در نتیجه ساخت و سازها در این مناطق به صورت غیرمجاز صورت می گیرد.
شاید لازم باشد در این ماجرا به دنبال مقصر بگردیم، کدام نهادها در به وجود امدن مناطق ناامن شهری قصور داشته اند؟
ساخت و سازها را در شهر می توان به دوبخش مجاز و غیرمجاز تقسیم بندی کرد. در ساخت و سازهای مجاز که بر اساس تعیین مالکیت و کاربری و تهیه نقشه های ساختمانی مصوب و سپس صدور پروانه ساختمان صورت می گیرد، ناظرین سازمان نظام مهندسی وظیفه نظارت بر این ساخت و سازها را بر عهده داشته و همچنین بازرسین شهرداری و پلیس ساختمان نیز بر عملکرد مجریان و مهندسین ناظر نظارت دارند. اما در ساخت و سازهای غیرمجاز، سازمان نظام مهندسی و پلیس ساختمان هیچ نظارت و مسئولیتی در مقابل این ساخت و سازها نخواهند داشت و طبیعتا مسئولیت این ساخت و سازها بر عهده سایر مدیریت های شهری است.
بنابراین در خصوص اتفاقات مورد اشاره باید دید ساخت و سازهای مربوطه، جزو بخش مجاز بوده یا غیرمجاز، سپس در خصوص میزان مسئولیت عوامل مختلف اظهار نظر نمود.
آیا حوادثی مانند تخریب خانه های منبع آب به واسطه سقوط سنگ یا انفجار گاز جمعه شب، قابل پیش بینی بودند؟
حادثه سقوط سخره به وجود آمده در منبع آب از نوع حوادث احتمالی و مترقبه و اتفاقا مسبوق به سابقه بوده است. چرا که نوع بافت کوه های منبع آب، احتمال گسیختگی در سنگ ها و سخره های این منطقه را محتمل می نماید.
نمونه حادثه مشابه را در سال ۸۰ در همان منطقه شاهد بودیم که در آن زمان کمیته ای متشکل از استانداری خوزستان، شهرداری اهواز، مسکن وشهرسازی وقت، بنیاد مسکن به منظور ارایه و اجرای طرحی به نام مینای شهر اهواز تشکیل و مقرر گردید؛ منازل حادثه خیز و بحرانی منبع آب به محل های جدید از جمله زمین های محل سابق آپارتمانهای جنگ زدگان در سپیدار منتقل شود.
قرار بر این بود پس از عملیات جابجایی محل های تخریب شده، به پارک و فضای سبز تبدیل شوند. در آن مقطع تعدادی از این مناطق بحرانی به واحدهای آپارتمانی که توسط بنیاد مسکن انقلاب اسلامی در منطقه سپیدار، احداث گردید انتقال یافتند.
حادثه انفجار گاز نیز که باعث تخریب و تلفات جانی شدیدی شد نیز ناشی از عدم استاندارد بودن نوع تامین گاز منطقه و عدم پیش بینی تجهیزات اخطار دهنده و همچنین عدم استحکام احتمالی در سازهای این واحدها بوده است.
با توجه به مطالب شما امکان حادث شدن رویدادهای مشابه وجود دارد؛ چه راهکارهایی برای جلوگیری از این حوادث پیشنهاد می کنید؟
در حوادثی که منجر به تلفات جانی آسیب های اجتماعی و زیرساختی در یک کشور می شود، پیشگیری و کاهش تلفات احتمالی از اهمیت خاصی برخوردار است. بر این اساس در منطقه ای مانند منبع آب که احتمال ریزش سخره ها و گسیختگی کوه وجود دارد، بر اساس کارشناسی دقیق نقاط مختلف، باید تصمیمات مختلفی در جهت جلوگیری از تلفات این حوادث احتمالی اتخاذ نمود. به عنوان مثال در برخی از نقاط با جابجایی منازل و در برخی نقاط با مقاوم سازی واحدها.
همچنین در خصوص انفجار پیش آمده همانطور که می دانید طی سال های اخیر به دلیل عدم استاندارد بودن سیستم های گرمایشی و تامین گاز منازل مسکونی با حوادث مختلفی در سطح شهر مواجه بوده ایم که مسلما کاهش این حوادث نیز نیاز به برنامه ریزی دقیق کارشناسی و اتخاذ راهکارهای مناسب دارد.
اما نکته ای که بسیار برای حل این معضلات بسیار حایز اهمیت است اینست که بایستی تفکر نرم افزاری جایگزین تفکرهای سخت افزاری شود. چرا که متاسفانه طی سال های اخیر این موضوع دلیل اصلی چالش ها و بحران های شهری پیش آمده در شهر اهواز بوده است.
به عنوان مثال توجه به ابزارها و اقدامات سخت افزاری در ساخت و سازهای غیرمجاز منازل مسکونی و موضوعاتی مانند دستفروشی به جای آسیب شناسی و بررسی عوامل ایجاد این چالش و ناهنجاری، باعث گردیده نه تنها هیچ نتیجه مثبتی از اقدامات سخت افزاری حاصل نشود؛ بلکه روز به روز بر شدت این ناهنجاری ها افزوده شود.
آیا وضعیت کلانشهر اهواز با توجه به تمام مشکلات و چالش های موجود و پیش رو مانند امکان بروز زلزله و تلفات ناشی از آن، بافت شهرسازی ناایمن، غیراستاندارد یاغیرمجازبودن ساخت و سازهای بخش های مختلفی از اهواز، امکان تبدیل به یک کلانشهر ایمن و بدون چالش را میسر می کند؟
در خصوص زلزله باید اشاره شود اهواز به دلیل واقع شدن در خارج از محدوده خطرخیز صفحه ایران با ریسک کمتری نسبت به بیشتر نقاط کشور مواجه است و تکان های چند سال اخیر نیز ناشی از تخریب گسل های مناطق خارج از محدوده اهواز بوده است.
اما مساله ای که شرایط و آینده اهواز را نگران کننده کرده است، حاشیه نشینی و در نتیجه اختلاف شدید درآمدی در نقاط مختلف اهواز بوده که مسایل دیگری همچون دستفروشی، موقعیت متزلزل خدمات شهری، ناهنجاری های اجتماعی، ساخت و سازهای غیرمجاز، همه ناشی از این عوامل است که باید یک فکر اساسی برای آن شود در غیر این صورت هیچ برنامه ای بدون در نظر گرفتن ایجاد درآمدهای پایدار در این مناطق مثمرثمر نخواهد بود.
البته با شناختی که از اعضاء شورای پنجم و شهردار اهواز دارم امکان و امید زیادی به حل حداقل بخشی از این مشکلات وجود دارد.
