سد گتوند و عواقب زیست محیطی دهشتناک آنرا اگر در کنار سایر مسایل زیست محیطی استان خوزستان قرار دهیم، به گمانم قرار است به زودی استان خوزستان خالی از سکنه شود!
دریاچه این سد با مخزنی چهار میلیارد و ۵۰۰ مییون متر مکعبی دومین دریاچه مصنوعی بزرگ کشور پس از کرخه است. ارتفاع این سد سنگریزه ای با هسته رسی ۱۸۲ متر است که بلندترین سد خاکی کشور محسوب می شود. عملیات اجرایی این طرح در سال ۱۳۷۶ آغاز شده و در میان سدهای ساخته شده بر روی کارون از همه پایین دست تر قرار دارد. ساخت این سد مورد انتقاد بسیاری از کارشناسان محیط زیست و اساتید دانشگاه قرار گرفته است. انتقادهای بسیاری به ساخت این سد وارد شده اما مسئولان هرگز توجهی به ساخت غلط این سد نکرده و مردم خوزستان همچنان از تبعات منفی آن رنج می برند.
پیرامون آخرین وضعیت سد گتوند و مسایل زیست محیطی مترتب بر آن در استان خوزستان، گفتگویی با استاندار خوزستان صورت گرفته است که در ادامه آنرا می خوانید:
آخرین وضعیت سد گتوند چگونه است؟ چون هم ابراز نگرانی و هم بی‌خبری درباره این سد زیاد است، آخرین تصمیم درباره‌اش چیست؟ در سد گتوند الان ما مدیریت مخزن انجام می‌دهیم. می‌دانید مدیریت مخزن چیست؟ یعنی آن سازه نمکی را کنترل می‌کنید که به همه مخزن نرسد؟
نه، ما با مدیریت مخزن، آب خروجی را اداره می‌کنیم. یعنی ما مدیریت می‌کنیم که آبی که از سد گتوند خارج می‌شود ای‌سی آن، یعنی درصد شوری در آب آن بالای هزارو ٢٠٠ نباشد، حداکثر هزارو ٣٠٠ نباشد. یعنی طراحی می‌کنیم چه مقدار از آب با ای‌سی خیلی بالا، مثلا صد‌هزار در ثانیه خارج شود. چه مقدار از آب وسط خارج شود. چه مقدار از آب بالا خارج شود. اینها مخلوطش، ای‌سی خروجش بین ٩٠٠ تا هزارو ٣٠٠ باشد. الان با مدیریت مخزن، آب خروجی را مدیریت می‌کنیم.
برنامه کلی و همیشگی هم برای آن همین است؟
یکی از راهکارها همین است. برنامه درازمدت‌تر دیگری هم داریم. من در اولین دیداری که بعد از استانداری خدمت آقای رئیس‌جمهور داشتم، یکی از سؤالات اصلی خود ایشان از بنده درباره سد گتوند بود. پرسید سد گتوند در چه وضعیتی است، چه می‌شود؟ چکار می‌کنید؟ چکار باید بکنیم؟ من توضیحاتی دادم در حد اطلاعم. ایشان بیشتر توضیح خواست.
یعنی ایشان هم نگران بود؟
بله، به من گفتند حتما بررسی کنید و فوری هم گزارشی برای من تهیه کنید. بعد از اینکه دیدار ما تمام شد، آقای نهاوندیان به من نامه نوشت، پنج مسئله در آن جلسه طرح شده بود و درباره آنها بحث شده بود. گفت این پنج مورد را شما بنا بود آماده کنید و آماده کنید. یکی آب و فاضلاب استان بود که الحمدلله بعد از سفر آخر دستورش را دادند و عملیات آن شروع شد که ١٠ هزار میلیارد تومان پول می‌خواهد. دولت تعهد کرد سه‌ساله تأمینش کند و عملیات اجرائی آن هم شروع شد.
که در قالب آن چه‌کار کنند؟
مشکل آب شرب و فاضلاب مردم استان حل شود. خوزستان از نظر آب شرب و فاضلاب واقعا در مضیقه و مشکل است. با این رودخانه‌های عظیم و بسیار خوب، مثلا سد رودخانه دز، ای‌سی آن ۴٠٠-۵٠٠ است. شایسته نیست مردم استان آب را با ای‌سی دوهزار بخورند. به همین علت چون این طرح بزرگی بود کسی نزدیک آن نمی‌شد. حقیقتا من از روز اول، روی آن پافشاری کردم و ایستادم و پیش رئیس‌جمهور رفتم و معاون‌اول و اصرار. نهایتا همه به این تمکین کردند و تعهد دادند، ان‌شاءالله شروع می‌شود. فاضلاب استان هم که خیلی وضع اسفباری دارد، باید حل شود. یکی از مسائل دیگر آن نامه این بود که گفتند راجع به سد گتوند گزارش تهیه کن.
در نامه آقای نهاوندیان این مشکلات پنج‌گانه اولویت‌بندی بود؟
چهار، پنج مورد بود. می‌خواهم بدانم گتوند، اولویت چندم در نامه دفتر رئیس‌جمهور بود. یکی از اولویت‌های اصلی استان بود. من درباره گتوند گزارش تهیه کردم و خدمت ایشان دادم. ایشان هم دستور داد به وزیر نیرو که این را برنامه‌ریزی کنید و انجام دهید.
الان آن راهکار پیشنهادی به این شکل است: در مخزن گتوند، ابتدا این سازه نمکی گچساران، موقعی که رفت در سد و حجم آب عظیمی آمد پشت سد، این نمک‌ها را شسته و آورده. نمک زیادی حل شده. بعد از آن هم اینها یک لحاف شنی درست کردند و ریختند و مانع شدند، این کار شده. هم این نمک، کریستاله شده؛ یعنی حل‌شدنش در آب خیلی کم است. مثل اول نیست. حالت کریستاله شده و لحاف شنی هم روی آن است. دیگر خیلی کم حل می‌شود.
یعنی می‌گویید آب از آن زیر نفوذ کرده و نمک رفته و ته مخزن نشسته و در آب حل نمی‌شود؟
نه، اگرچه یک‌سری چشمه‌های شوری هم هست که خودش آنجا وارد می‌شود؛ حتی پایین دستش، به سمت عقیلی بروید، ما یک رودخانه داریم به اسم رودخانه رود شور. آبش شور است. این رودخانه‌ها که حجم‌شان خیلی نیست. نه، یک‌سری رودخانه‌ها در مسیر داریم که همین‌طور وارد می‌شوند.
خلاصه اینکه حجم آب مخزن آن سازه نمکی را شست‌وشو داده؛ اما الان آن املاح خیلی کم شده. سطحی از زیر دریاچه که شاید سرجمعش می‌گفتند صد‌و‌خرده‌ای تا ٢٠٠ میلیمتر مکعب…، ای‌سی صد هزار دارد؛ یعنی شور شور شده و اصلا نمک است.
ای‌سی بسیار بالایی است که همان اول آمده. از کف مخزن که به سمت بالا می‌آید دیگر این‌طور نیست، ای‌سی چند هزار، بعد هم همین‌طور بالاتر، دو هزار، هزار. همین‌طور بالاتر تا ای‌سی نزدیک سطح آب مخزن می‌شود ۵٠٠، ۶٠٠. این راهی که دوستان گفتند، اینکه لوله‌گذاری کنیم از سد تا دریا. از لایه‌های زیرین مخزن. این ٢٠٠ میلیمتر مربع را که ای‌سی بسیار بالایی دارد، باید تا دو، سه سال کامل خارج کنیم و به دریا بریزیم. دیگر آن انحلال را هم به آن حد نداریم. در نتیجه این حل می‌شود و مدیریت می‌شود.
این لوله‌کشی‌ها چند کیلومتر می‌شود؟
اگر اشتباه نکنم، حدودا ١۵٠، ١۶٠ کیلومتر، کمتر از ٢٠٠ کیلومتر. تعدادی از لوله‌های آن را خریدند، یعنی نزدیک به ١٠ کیلومترش را هم خریدند و الان آنجاست؛ ولی بعد که به مشکلات مالی برخوردند، فعلا کار مانده. من در حقیقت برای خوزستان یک مساعده گرفتم، ٢۴، ٢۵ هزار میلیارد تومان هم برای آب و فاضلاب، هم ریزگرد، هم فاز ۵۵٠ هزار‌هکتار برق و احیای کارون. اینها را الان آب و فاضلابش را حل کردیم که اجرا می‌شود.
می‌ماند ریزگرد که در حال انجام است. بعد هم موضوع ۵۵٠ هزار‌هکتاری. می‌خواهم اینها که تمام شد، از رئیس‌جمهور برای گتوند کمک بخواهم. بگویم حالا مساعده‌ای بگذارید که این لوله را ادامه دهیم، لوله بخریم و آب شور را منتقل کنند؛ چون حُسن آن این است که این دو، سه سال که این را منتقل کرد… بعد دو کار با این لوله‌گذاری می‌توانیم بکنیم. یک، این رودخانه‌های شوری که وارد کارون می‌شود، در مسیرهایشان همیشه وصل کنیم به این لوله و نرود در کارون. همیشه منتقلش کنیم به دریا که مشکلی پیش نیاید یا اینکه استفاده دیگری بکنیم، می‌توانیم از پشت گتوند، بعد از اینکه انتقال آب شور تمام شد، از آنها آب شرب شهرهایی که در مسیر این لوله‌ها هستند را تأمین کنیم.
