محمد تقی منصوری کیا/ گزارش جدید ایکوموس در رابطه با ثبت جهانی غارهای دره خرم آباد شانس ثبت غارهای پیشا تاریخی را بالا برد ولی روی دیگر سکه حذف قلعه فلاک افلاک و پل شکسته از این لیست بود.
آیا امکان ثبت جهانی شدن مجموعه قلعه فلک الافلاک و پل شکسته به علت گزارش آیکوموس منتفی شده است؟پاسخ در این مرحله بله است. ولی در کل هنوز سناریوهایی برای جهانی نمودن این دو مجموعه قابل تعریف است.
سناریوی اول: اگر در آینده شواهدی قوی و مستدل دال بر سکونت انسان‌های پارینه سنگی در محوطه این آثار پیدا شود، ایران شانس درخواست اصلاح پرونده موجود را خواهد داشت.
سناریوی دوم: تلاش برای ثبت جهانی مجموعه قلعه و پل در چهارچوب اجزای یک طرح کلی‌ترمثلاً قلعه‌های دفاعی و سیستم راه‌های ارتباطی عهد ساسانی (یعنی قلعه‌ها و پل‌های دیگر هم در طرح گنجانده و ارتباط مفهومی و پایدار بین آنها تعریف شود) در یک پرونده جدید وجود دارد .
سناریوی سوم: تلاش برای تاکید بر شاخص بودن این آثار، خصوصاً قلعه، به عنوان نماد فرهنگی قوم لر و ارزش‌های هویتی و فرهنگی آن، زیبایی شناسی اثر، انتخاب موقعیت آن در مرکز دره خرم آباد و تسلط آن بر راه‌های ارتباطی (خارج از متن ، خرم آباد یک موقعیت راهبردی چهار محوره در دل کوهستان را دارد) ، وجود رودخانه در پیرامون بخش عمده ی قلعه ، امکان تامین سیستم آبرسانی، نقش برجسته آن در مکانیزم قلعه/ شهر/کوهستان/ رودخانه و نیز مرکزیت حکومت اتابکان لر و ارزش گذاری آن حتی در عهد صفویه تا قاجار.
بدین منظور لازم است ارزش قلعه در قیاس با سایر قلعه‌های معروف جهان مشخص گردد. در حال حاضرارزش فاحشی برای آن نسبت به سایر قلعه ها نشان داده نشده و می بایست منحصر به فرد بودن آن مشخص شود.
هر کدام از سناریوهای یک راه حداقل ۵ تا ۱۰ ساله را در بر دارد.لذا تغییر نام پرونده، تمرکز بر حفاظت و تحقیقات بیشتر،ایجاد سایبان روی چاله کاوش غار گیلوران، استفاده از مشارکت جوامع محلی در تصمیمات، حل مسائل سیاسی، مقاوم سازی صحیح قلعه و پل ، رفع مشکلات رطوبتی،کسب موافقت جوامع محلی در بحث مشکلات توسعه شهری و… مورد توجه ایکوموس بوده است.
در سناریوی دو و سه ثبت در فهرست موقت وحداقل یک سال، تکمیل و ارسال پرونده به یونسکو ۱ تا ۲ سال( که شامل کنترل استانداردهای یونسکو برای پرونده است) بررسی توسط آیکوموس ۱ تا ۲ سال، احتمالاً درخواست اصلاح پرونده، یک تا سه سال طول خواهد کشید.
در گزارش فعلی ۶ مورد مربوط به غارهای پیشا تاریخی شانس ثبت جهانی یافته و در مورد قلعه و پل فعلاً رد شده‌اند. نکته مهم این است که مدت‌ها بود که باستان شناسان به دنبال تکمیل پازل مهاجرت انسان‌های اولیه از آفریقا به آسیا بوده‌اند و شواهد منحصر به فرد غارها درتکمیل پازل کمک نموده است.
آیا ارسال پرونده تجمیع شده شامل غارها و این دو اثر از ابتدا کار اشتباهی بوده است؟ این مطلبی است که می بایست مورد واکاوی متخصصان قرار گیرد. اما برای سناریوی دوم میتوان در مورد قلعه های بم و قلعه شوش ، در کنار قلعه فلک افلاک بررسی ویژه متخصصان را مد نظر قرار داد.
قلعه فعلی شوش را نمیتوان یک قلعه باستانی در قد و قواره دو قلعه دیگر یا قلعه ساسانی دانست ولی موقعیت شوش و قلعه ویران شده قدیمی آن در تاریخ ماندگار شده است.
شاید ثبت جهانی قلعه های دفاعی ایران در کنار هم راهی باشد برای شناساندن بیشتر آنها به جهانیان از بام قلعه ها نظارگر آنها به همدیگر باشیم. و رابطه آنها را و پیوندشان با همدیگر را مجددا بازتعریف کنیم.
محمد تقی منصوری کیا ۱۵ خرداد ۱۴۰۴
