از دهۀ ۱۹۵۰ مصرف موادی به‌نام استروئید در بین ورزشکاران و بدنسازان رواج یافت. آنها این مواد را برای بدنسازی و پرورش اندام، حجیم کردن ماهیچه‌ها و افزایش قدرت بدنی مورد استفاده قرار می‌دهند. امروزه مصرف این ماده به دیگر گروه‌های جامعه نیز سرایت کرده است.
مطالعاتی که روی سوء‌مصرف مواد در بین نوجوانان صورت گرفته‌اند، حاکی از آن است که مصرف استروئیدها در جوانان به‌ویژه در میان نوجوانان مبتدی از شیوع بالایی برخوردار است. مصرف‌کننده‌های مرد نیز به مراتب تعدادشان بیشتر از زنان و حدود ۵۰ برابر آنها است.
حدود نیمی از مصرف‌کنندگان استروئیدها، مصرف آنها را قبل از ۱۶ سالگی آغاز می‌کنند. بالاترین نرخ مصرف این مواد در میان گروه سنی ۱۸ تا ۲۵ ساله می‌باشد و گروه سنی ۲۶ تا ۳۶ ساله‌ها در رده دوم قرار دارند. در واقع بسیاری از جوانان، مصرف استروئیدها را خطر جدی برای سلامتی نمی‌دانند و از مضرات آن غافل‌اند. استروئیدهای آنابولیک، مشتقات هورمونهای مردانه یا تستوسترون می باشد که در مقایسه با خود تستوسترون دارای اثرات آنابولیک بیشتر و اثرات مردانه (آندروژنیک) کمتر هستند.
با این حال عوارض استروئید عمدتا سالها پس از مصرف در بدن نمایان می شود. این داروها توسط ورزشکاران جهت افزایش کارآیی ورزشی،حجم و قدرت عضلانی،ایجاد ظاهری درشت و خشن نما و بالاخره افزایش حالت تهاجمی و کاهش احساس خستگی استفاده میشوند. اولین گروه از اثرات جانبی این داروها، عوارض مردانه (اندروژنی) ناشی از آنها است که شامل پیدایش و افزایش جوش صورت، ریزش شدید مو ها ، تحلیل رفتن قوای جنسی، تحلیل بیضه ها، تحریک پذیری، حالت تهاجمی، ژنیکوماستی(بزرگ شدن پستانها) ایجاد صفات مردانه در زنان و بالاخره عقیمی می باشد.
عوارض عضلانی اسکلتی این داروها شامل تسریع بسته شدن اپی فیز استخوان ها (خط رشد) در دوران نوجوانی و جوانی و بنابراین رکورد رشد، افزایش احتمال در رفتگی استخوان، عدم تناسب عضله با زردپی و بالاخره تخریب مفاصل می باشد.
عوارض کبدی استروئیدهای آنابولیک گسترده بوده و در زمره عوارض بلند مدت و خطرناک این داروها می باشد. این عوارض در هنگام مصرف انواع خوراکی داروها بیشتر دیده می شوند و امروزه بدلیل روی آوردن ورزشکاران به این نوع از داروها به لحاظ دفع سریعتر آنها نسبت به انواع تزریقی، متاسفانه میزان مصرف نوع خوراکی بالا رفته است.
تاثیر استروئیدهای آنابولیک بر روی سوخت و ساز کبدی، احتباس صفرا و یرقان انسدادی، نارسایی کبدی، تخریب بافت کبد و بالاخره سرطان های خوش خیم و بدخیم از جمله عوارض کبدی این داروها هستند که زمان بروز آنها حتی تا ۲۲ سال بعد از مصرف دارو نیز گزارش شده است.
دسته بندی عوارض جانبی داروهای آنابولیک، بر روی کلیه و پروستات ایجاد می شوند که مهم ترین آنها بزرگ شدن پروستات و سرطان پروستات و سرطان کلیه هستند. از جمله مهم ترین عوارض قلبی-عروقی و خونی استروئیدهای آنابولیک که به فراوانی مشاهده می شوند و بدین ترتیب افزایش احتمال بروز سکته قلبی (انفارکتوس میوکارد) و سکته مغزی، افزایش میزان انعقاد خون و افزایش بی رویه و غیر طبیعی تعداد سلولهای خون قابل ذکر هستند. علاوه بر اثرات جسمانی و فیزیولوژیکی، اثرات روحی-روانی نظیر افسردگی، پرخاشگری، هیجان، جنون و بالاخره اعتیاد نیز در اثر مصرف این داروها ایجاد می شوند.
وسیع ترین و حساس ترین ناحیه عوارض جانبی این داروها پوست می باشد. استروئید ها موجب خشن شدن پوست بخصوص در خانمها می شود که شخص را مستعد ابتلا به انواع کیست های پوستی و اکنه می کند که در مردان عمدتا در نواحی پشت – شانه وسینه و در خانمها در صورت – پشت و شانه ها دیده می شود . که گاها این جوشها پس از بهبودی سوراخهای کوچکی روی پوست بر جا می گذارد و مشکلات روانی را در بردارد.
البته لازم به ذکر است که مصرف استروئید های آنابولیک با دستور پزشک متخصص جهت درمان بیماری هایی از جمله درمان اختلالات جنسی مردانه، افزایش خونسازی در مغز استخوان، درمان کمکی در سرطان پستان، درمان کمکی در موارد تأخیر رشد، درمان استئوپروز و اقدام حمایتی در سوختگی ها و آسیب های بافتی مفید می باشد.
بهترین راه پیشگیری از اعتیاد به سوء‌مصرف استروئیدها در بین نوجوانان، دادن اطلاعات صحیح راجع به این مواد اعتیادآور و آگاه ساختن آنان از عوارض مصرف آنها است. راه دیگر پیشگیری از مصرف استروئیدها در بین جوانان آن است که در باشگاه‌های ورزشی، به ویژه آن‌هایی که با احتمال مصرف استروئید رابطه دارند (مثل بدنسازی) مربیان به صحبت در مورد استروئیدها، اثرات کوتاه مدت آنها روی قوای بدنی ورزشکاران و عوارض مصرف طولانی مدت آن‌هاپرداخته و راه‌های نه گفتن به پیشنهاداتی که برای مصرف این مواد ارائه میشوند را آموزش دهند.
در پایان مهمترین عوامل برای کسب افتخارات ورزشی، افزایش قوای جسمانی و بطور کلی بهبود سلامت جسمانی فقط و فقط با استراحت کافی، تغذیه سالم و تمرینات علمی مناسب است.
دکتری فیزیولوژی ورزشی و مدرس دانشگاه
