شورای شهر باید در قبال پشتیبانی و حمایت از شهردار تعهد و اطمینان خاطر بدهد تا مقابل فشار های گروه های منفعت طلب کمر خم نکند.
احسان سپهوند– چندی پیش از یکی از اعضاء شورای اسلامی شهر اهواز که اتفاقا در شورای آینده نیز حضور مجدد خواهد داشت؛ پیرامون انتخاب شهردار غیربومی و محاسن آن مطالبی را عنوان کرده بود. از زمان طرح ان موضوع روزها و هفته ها گذشت. در آن برهه هنوز نفرات جدید شورای اسلامی شهر اهواز انتخاب و معرفی نشده بودند.
بالطبع، این نظر کارشناسی که از زبان یکی از اعضاء شورای شهر و در پایان دوره چهار ساله کاری اش بیان شد صرفا به نگاهی اعتقادی و شاید هم سلیقه ای! دیده شد. اوایل هفته جاری عکسی از اعضاء شورای پنجم در نشست با شهردار کنونی اصفهان درون فضای مجازی دست به دست شد و نشان داد که گویا دیگر قضیه جدی است.
انتصاب شهردار غیربومی با به میان آمدن نام شهردار سابق شیراز رنگ و بوی جدی تری به خود گرفت و ما را برآن داشت تا در زمینه کم و کیف احتمال گزینه شهردار غیربومی، معایت و محاسن این تصمیم گفتگویی را با یکی از چهره های علمی استان صورت دهیم.
دکتر مرتضی افقه در پاسخ به سوالات ما؛ گفت: بنده معتقدم ملاک ها در تعیین افراد و مدیران چه انتخابی و چه انتصابی در استان خوزستان در بسیاری مواقع، ملاک های عقب مانده و واپسگرائی بوده است. یکی از معضلات جدی در بحث انتخاب و انتصاب مدیران و مسئولین کشوری و استانی این است که مسئولیت ماهیت خود را از دست داده است.
مسئول یعنی اینکه افراد در مقابل عملکرد خود در دوره ی مدیریت مورد سؤال (چه نهادهای نظارتی و چه جامعه از طریق ابزارهائی مثل رسانه ها) و بازخواست قرار گیرد. اما تجربه ی چند دهه ی گذشته نشان داده که به ندرت مسئولی به دلیل عملکرد مورد سؤال قرار می گیرد و بازخواست می شود.
اگر هم مسئولی مورد بازخواست قرار گرفته از منظر اختلافات سیاسی موجود بین گروه های قدرت بوده نه عملکرد بد و ضعیف. در مقابل، در موارد بسیار، مسئولیت در ایران و در استان تبدیل شده به مسیری برای دستیابی به امتیازات و رانت و کامجوئی های شخصی و فامیلی.
بنابراین عدم بازخواست مدیران و مسئولان از عملکرد و در مقابل دسترسی به رانت و امتیازات و امکانات، باعث شده بسیاری از افراد فاقد صلاحیت و گروه های حامی آنها، برای دستیابی به مسئولیت ها صف بکشند ومسابقه بدهند. قوم و فامیل و حزب گرائی های موجود در استان خوزستان نیز در اغلب ریشه در همین موضوع دارد.
یعنی افراد و گروه های قومی و فامیلی وقتی افرادی را برای مسئولیت (در همه سطوح) پیشنهاد میدهند تصورشان اینست که فرد مورد نظر با بهره گیری از موقعیت خود و امتیازات و رانت های ناشی از آن، اطرافیان و پیشنهاد دهندگان را نیز منتفع می کند. این رویه در ساختار مدیریتی کشور و استان باعث شده که روند اصلاح امور و رفع مشکلات در دور باطل عقب ماندگی گرفتار آید.
بحث بومی و غیربومی بودن افراد و مسئولین شهر و استان هم از همین جنس بحث هاست. بنابراین اگر این شیوه مدیریت و این نگرش به مسئولیت تغییر نکند امید چندانی به تعیین مدیران و مسئولان شایسته وجود ندارد.
اکنون که بحث شهردار آتی اهوازمطرح شده، دوباره بومی و غیربومی بودن ایشان مطرح شده است. به اعتقاد من این بحثی انحرافی و عقب مانده است. ملاک انتخاب افراد باید کارآئی و شایستگی باشد. البته تردیدی نیست که فرد اگر شایستگی های لازم را داشته باشد بومی بودن، به مراتب بر غیربومی ارجح است اما روالی که بر پیشنهاد مدیریت ها در سطح استان از سوی نخبگان و گروه ها تا کنون جاری بوده عمدتاً بر بومی بودن افراد بدون توجه جدی به صلاحیت و شایستگی آنها بوده است.
به هر حال فرد غیربومی مدت ها طول خواهد کشید تا با جغرافیای شهر و استان، با افراد و گروه های با نفوذ، با ساختارها و روابط حاکم و …. آشنا شود تازه اگر از ضریب هوشی مناسب برخوردار باشد.
این مدت زمان در واقع هزینه ای است که از جیب مردم استان و شهر هدر می رود. با این وصف، بومی بودن فرد نباید ملاک اصلی و حیاتی تلقی شود. در تجارب گذشته ی مدیریت استان در همه سطوح، هم مدیران شایسته و موفق غیربودمی داشته ایم و هم مدیران بومی موفق.
هم اکنون افراد بومی و شایسته و با صلاحیت فراوانی در استان و خارج استان یافت می شوند که قادر به تصدی مسئولیت های بزرگ و کوچک در سطح استان می باشند اما دایره تنگ نظری در بین نهادهای گزینشی و تأیید کننده افراد برای تصدی های دولتی و عمومی در مقایسه با بسیاری استان های دیگر کشور آنچنان محدود و بسته است که افراد شایسته ی بسیاری از دامنه انتخاب مسئولیت های استان خواسته و ناخواسته کنار گذاشته شده اند و بنابراین یا منزوی شده اند و یا مهاجرت به سایر مناطق کرده اند.
از طرف دیگر تجارب و سوابق حضور افراد از قومیت های مختلف در سطح استان نشان داده که حضور چنین افرادی کوچکترین تأثیری بر بهبود شرایط قوم مرتبط با مسئول نداشته است و این البته طبیعی است چون ریشه ی مشکلات کشور و منطقه و اقوام مختلف بسیار فراتر از عدم حضور افراد بومی یا منتسب به قوم خاصی است. به نظر می رسد ریشه ی اصرار برخی برای انتصاب افراد از قوم های خاص، انتظار دریافت امتیازهای شخصی و بعضاً فامیلی است که افراد از فرد منتصب دارند ولی به نام اقوام پیگیری می کنند.
نتیجه آنکه در اغلب اوقات مدیران و مسئولانی که با این ملاک های بدلی و غلط تعیین می شوند کارآئی لازم را ندارند و تنها وقت و منابع بیت المال را هدر داده اند و استان را در دور باطل فقر و نابرابری و عقب ماندگی گرفتار نموده اند.
به هر حال، علاوه بر در نظر گرفتن ملاک های عمومی شامل هوش مناسب، تجربه و آشنائی بالا، بصیرت در استفاده از نیروها و امکانات مناسب، و نیز فنون مدیریت، یک شهردار برخلاف تصور عامه که باید تخصص مهندسی و فنی داشته باشد، باید در حوزه های علوم انسانی شناخت کافی داشته باشد چون مدیران پیش و بیش از آنکه با ساختمان و پل و پارک سروکار داشته باشند با انسان ها و روابط اجتماعی و فرهنگی آنها سروکار دارند.
در واقع، شهردار باید شناخت مناسبی از تنوع قومی، تنوع فرهنگی و جامعه شناسی و روانشناسی مردم شهر تحت مدیریت خود داشته باشد و براساس این ویژگی ها مدیریت کند. طبیعی است برای اقدامات فنی و سخت افزاری از مشاورین و معاونین متخصص در حوزه های مهندسی و سایر حوزه های کمک بگیرد.
اما با انتخاب شهردار با ویژگی های مناسب و با توجه به ملاک های فوق الذکر، شورای شهر هم باید تعهد بسپارد که در صورت تداوم عملکرد خوب، تا آخر حامی ایشان باشد چون به هر حال هر انتخابی عده ای و گروه هائی را ناراضی می کند و این می تواند منجر به کارشکنی آنها در فعالیت شهری باشد. این را نیز اضافه کنم که یکی از گرفتاری های این کشور و بخصوص استان خوزستان، تغییر مکرر مدیران و مسئولان است.
یک مدیر حتی اگر بومی و با تجربه باشد مدت ها طول می کشد تا بر کار مسلط شود، تازه بعد از این تسلط می تواند مدیریت کارآئی داشته باشد؛ تغییر مکرر مدیران که در واقع ریشه در همین کشمکش های ناشی از منافع شخصی، فامیلی دارد، باعث می شود که مردم هزینه های گزافی پرداخت کنند و فرصت های کوتاه و تکرار نشدنی را ازدست بدهند.
و نکته ی آخر اینک، پس از انتخاب هر مدیری از جمله شهردار، این نهادهای نظارتی رسمی و غیررسمی به خصوص رسانه های آزاد و نخبگان هستند که با نظارت خود می توانند هم از انحراف احتمالی مسئولان جلوگیری کنند و هم کارآئی آنان را افزایش دهند. در واقع حضور فعال رسانه های آزاد باعث خواهد شد که مدیران و مسئولان بیشتر بر بهبود شرایط عموم مردم توجه کنند و از مسئولیت خود به نفع خود و افراد و فامیل و دوستان سوء استفاده نکنند و یا امکان این سوء استفاده را به حداقل برسانند.
